Λαϊκή σοφία

- Πήδησαν πολλά παλούκια

Οι Ρωμαίοι διασκέδαζαν με τα πιο απάνθρωπα θεάματα. Ένα από τα πιο συγκλονιστικά, που είχε εμπνευστεί ο Νέρωνας, ήταν το πήδημα των λόγχων. Κάρφωναν, δηλαδή τη λόγχη ανάποδα στη γη, με τη λεπίδα της προς τα πάνω και οι λογχισταί ήταν υποχρεωμένοι να τις πηδούν, χωρίς να τις αγγίζουν. Εκείνος που είχε την ατυχία να την παρασύρει με το πήδημα του, τον έπιαναν οι παρατηρηταί και τον κάρφωναν ζωντανό πάνω στη λόγχη. Το φριχτό αυτό θέαμα μεταφέρθηκε αργότερα στο Βυζάντιο. Με τον καιρό, όμως το πήδημα των λόγχων κατάντησε να γίνει τυχερό παιχνίδι και ο λαός του Βυζαντίου έβαζε μεγάλα στοιχήματα για τους νικητές. Το παιχνίδι αυτό, που το ονόμαζαν πάλους, έβγαλε διάσημους αθλητές, όπως τον Αμάραντο, το Λαγόνη και το Φρύλιχο. και οι τρεις αυτοί έγιαν ξακουστού στη βασιλεύουσα, επειδή πηδούσαν χρόνια ολόκληρα τους πάλους χωρίς να τους συμβεί ποτέ κανενα ατύχημα. Παρόλα αυτά όμως κι οι τρεις σκοτώθηκαν στο τέλος, σε αγώνες που έγινα μπροστά στον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο το Μονομάχο. Από το δραματικό αυτό αγώνισμα, έμεινε ως τα χρόνια μας η φράση "Πήδησαν πολλά παλούκια", που τη λέμε για ανθρώπους αμφίβολης ηθικής.

- Πήγαν για μαλλί και βγήκαν κουρεμένοι

Μια από τις πιο σκοτεινές εποχές που έζησε η Ελλάδα, ήταν όταν στα παράλια της έκαναν επιδρομές οι διάφοροι πειρατές, προπάντος, όμως οι Αλγερινοί που περνούσαν από το μαχαίρι όλα τα γυναικόπαιδα ή άρπαζαν τις όμορφες κοπέλες, για να τις πουλήσουν στα σκλαβοπάζαρα τους. Στη Μήλο υπήρχαν τότε μεγάλα εργαστήρια ταπητουργίας, που έφτιαχναν χαλιά με ωραιότατα σχέδια με ένα ειδικό μαλλί. Τα χαλιά αυτά τα πουλούσαν πανάκριβα στους διάφορους πλούσιους της Πόλης, της Κύπρου ή της Βενετίας. Την εποχή εκείνη δρούσε στο Αιγαίο ένας φοβερός κουρσάρος, ο Αλή Μεμέτ Χαν. Μια κατασκότεινη νύχτα, λοιπόν βγήκε με τα παλικάρια του στη Μήλο, για να την κουρσέψει.Οι πειρατές μπήκαν και στα εργαστήρια των χαλιών, που βρίσκονταν εκεί. Οι νησιώτες, όμως του πήραν είδηση, τους κύκλωσαν και του έπιασαν χωρίς αιματοχυσία. Αντί να τους σκοτώσουν, όμως τους ξύρισαν το κεφάλι και τα γένια και τους έστειλαν δώρο στον αυτοκράτορα του Βυζαντίου. Από τότε έμεινε και ο λόγος που λέμε συχνά και σήμερα "Πήγαν για μαλλί και βγήκαν κουρεμένοι".

- Πετάει ο γάιδαρος ; Πετάει

Είναι ένα παιδικό παιχνίδι. Τα παιδιά κάθονται όλα γύρω - γύρω και ένα από αυτά ρωτάει αν πετάει κάποιο ζώο ή πράγμα. Αν πετάει, τότε σηκώνουν τα χέρια, αν όμως, δεν πετάει το ζώο ή το πράγμα που θα πεί και σηκώσει κανένα από τα παιδιά το χέρι του, τότε χάνει και σκύβει και τρώει μερικές καρπαζιές. Τώρα αυτός που ρωτάει, για να τους ξεγελάσει, λέει γρήγορα ένα πουλί και μετά αμέσως ένα πράγμα, που να του μοιάζει στην εκφώνηση. Τη φράση αυτή τη μεταχειριζόμαστε, για να πούμε πως κάποιος είναι κουτός και όταν δηλώνουμε ότι συμφωνούμε σε κάτι εν γνώσει μας λάθος, από υστεροβουλία, βαριεστημάρα κ.ά.

- Πάει σαν το στραβό στον Άδη

Σε αυτόν για τον οποίο λένε τη φράση αυτή, αποδίδουν μια αδιαφορία, μια μοιρολατρεία, μια έλλειψη αντίστασης στα δυσάρεστα γεγονότα. Στο μεσαίωνα, στα μάτια των νεκρών έβαζαν μια μαύρη ταινία έτσι, που ο πεθαμένος να μην μπορεί, σύμφωνα με τις προλήψεις εκείνου του καιρού, να ξαναγυρίσει στη γη σαν βρυκόλακας. Ενώ παραδεχόταν, οι απλοϊκοί φυσικά, ότι τα ανθρώπινα μέλη πάθαιναν φθορές στο τάφο, πίστευαν πως μόνο τα μάτια μένουν ανέπαφα. Στους μεγάλους λοιπόν εγκληματίες, έμπηγε ο δήμιος στα μάτια τους δύο καμμένα καρφιά. Αντίθετα δεν έβαζαν ούτε τη μαύρη ταινία στους αδικοσκοτωμένους, για να μπορέσουν να γυρίσουν και να πάρουν εκδίκηση.

- Ούτε καπελιό στα τείχη, ούτε το κρασί όπου τύχει

Οι Βυζαντινοί ήταν φοβεροί κρασοπατέρες. Το Βυζάντιο ήταν γιομάτο από ταβέρνες και το εμπόριο των κρασιών γινόταν σε μεγάλη κλίμακα. Σε κάποια πολιορκία της Κων/πόλης, οι στρατιώτες εγκατάλειψαν τις θέσεις τους κι έτρεξαν στα ταβερνάκια, για να ξεδιψάσουν πράγμα που ανάγκασε το στρατηγό Λεωνίδα να διατάξει "όπως τα καπηλειά επί των τειχών σκηνοπηγήσωσι". Δηλαδή, να μεταφερθούν οι ταβέρνες στα τείχη και αυτό, για να συγκρατήσει το διαρρέοντα στρατό. Ένας άλλος, όμως στρατηγός, ο Δημήτριος Αμνιάτης, έγινε έξω φρενών όταν έμαθε την απόφαση του συναδέλφου του και είπε : " Ούτε καπελιά θα στήσουμε στα τείχη ούτε οι στρατιώτες θα ξαναπιούν κρασί, αν δεν τελειώσει η πολιορκία."

- Όταν δεν πηγαίνει το βουνό στον Μωάμεθ, πηγαίνει ο Μωάμεθ στο βουνό

Είναι πολύ γνωστή και διεθνής αυτή η φράση και ξεκινάει από τη Βίβλο. Εκεί διαβάζουμε μια περικοπή, που λέει ότι η πίστη μπορεί να μετακινήσει και όρη. Σε διαφορετικές μορφές τη συναντάμε στα ανέκδοτα του Ναστρεντίν Χότζα, σε ισπανικές παροιμίες, που μεταφέρθηκαν στην Ισπανία από τους Άραβες, σε αγγλικά, ιταλικά, γερμανικά και γαλλικά ευθυμογραφήματα και ακόμη σε ιαπωνικές και κινέζικες παροιμίες. Ο Μωάμεθ τη χρησιμοποίησε την ώρα που κατηχούσε και από τότε έμεινε σαν δική του έκφραση.

- Όπου γη και πατρίς

Η κοσμοπολίτικη αυτή φράση, που θέλει να πει πως ο άνθρωπος μπορεί να ζήσει σε οποιοδήποτε σημείο της γης και να αγαπήσει το ίδιο τον καινούριο τόπο που εγκαταστάθηκε, προέρχεται από ένα στίχο του Λατίνου ποιητή Πακουβίου, αναφέρεται δε στον κικέρωνα. Η αρχική όμως διατύπωση της έκφρασης (όπως την αναφέρει ο Κικέρωνας) είναι η εξής "Όπου καλώς, εκεί η Πατρίς" και σημαίνει ότι η πατρίδα για κάθε άνθρωπο, είναι ο τόπος εκείνος, στον οποίο περνάει καλά.

- Όποτε του καπνίσει

Η χρονολογία της πρώτης εμφάνισης του καπνίσματος δεν είναι εξακριβωμένη. Άλλοι ιστορικοί θεωρούν την Ασία σαν πατρίδα του καπνού, άλλοι την αρχαία Ρώμη. Οι Ρωμαίοι συνήθιζαν να καίνε διάφορα αρωματικά φυτά μέσα σε ειδικά δοχεία και ρουφούσαν κατόπιν τον καπνό τους. Γεγονός, όμως είναι ότι οι πρώτοι εξερευνητές, που ανακάλυψαν την Αμερική, όταν γύρισαν στην πατρίδα τους, ήταν τέλειοι καπνιστές. Τους είχαν συνηθίσει οι ιθαγενείς Αμερικανοί, που γνώριζαν τη χρήση του καπνού. Από τους θαλασσοπόρους αυτούς διαδόθηκε κατόπιν το κάπνισμα στην Ευρώπη. Επειδή όμως η βιομηχανία του καπνού τότε, δεν ήταν αρκετά προηγμένη, έκοβαν χλωρά τα φύλλα και τα έβαζαν στις τσέπες τους. Μόλις όμως κάπνιζαν από αυτόν τον καπνό, μεθούσαν και έκαναν φρικιαστικά εγκλήματα. Ο βασιλιάς Ιάκωβος 'Α της Αγγλίας εξέδωσε τότε διάταγμα, που απαγόρευε απολύτως το κάπνισμα. Ο Ιάκωβος έκανε ακόμη και κάτι άλλο : Παράγγειλε μια τερατώδη προτομή, μεταξύ ανθρώπου και σατανά, του έβαλε μια πίπα στο στόμα και την τοποθέτησε στη αίθουσα του δικαστηρίου. Όποιος λοιπόν, συλλαμβάνονταν να καπνίζει και τον πήγαιναν να δικαστεί, του έδειχναν τη διαβολική προτομή με την πίπα και του έλεγα : " Από το σατανά θα εξαρτηθεί η τιμωρία που θα σου επιβάλλουμε. Αν καπνίσει και αυτός, θα σε αφήσουμε ελεύθερο...". Φυσικά η προτομή πολλές φορές, κάπνιζε, γιατί από πίσω της είχε τοποθετηθεί ένα ειδικό απορροφητικό μηχάνημα. Αυτό, όμως γινόταν μόνο για όσους από τους κατηγορούμενους τα είχαν καλά με τους δικαστές. Έτσι η φράση : Όποτε του καπνίσει, είναι καθαρά αγγλική. Την έλεγαν οι υπήκοοι του Ιάκωβου, για να δείξουν ποσο άδικη ήταν η δικαιοσύνη της εποχής του.

- Όποιος τραγουδά και πίνει, τύφλα δίνει στο μπεκκίνι

Από τα Επτάνησα, μας έρχεται και μια έκφραση, που λέει Όποιος τραγουδά και πίνει, τύφλα δίνει στο μπεκκίνι". Κατά τα έθιμα της Φλωρεντίας, όταν πέθαινε κάποιος, μεταφερότανε στο νεκροταφείο μέσα σε φέρετρο, που ήταν υποχρεωμένοι να το σηκώνουν ο πρώτος εξάδελφος και ο μεγάλος ανιψιός από αδελφή. Όταν δεν υπήρχαν συγγενείς, σήκωναν το φέρετρο οι στενοί φίλοι του μακαρίτη. Το έθιμο αυτό κράτησε πολλούς αιώνες. Πολλοί τότε φτωχοί αναλάμβαναν αντί αδροτάτης πληρωμής να μεταφέρουν τον πεθαμένο στο νεκροταφείο. Αυτοί ονομάστηκαν μπεκκίνι, νεκροθάφτες. Το έθιμο αυτό μεταπήδησε και στα Επτάνησα, από τους πρώτους κατακτητές Φλωρεντινούς. Αλλά οι Επτανήσιοι, από φυσικού τους φιλόμουσοι και γλεντζέδες, έβγαλαν την παροιμία που προαναφέραμε. Δηλαδή, άμα τραγουδάς και πίνεις, δε φοβάσαι το θάνατο. Επομένως, ούτε τους νεκροθάφτες.

- Όποιος έχει πολύ πιπέρι βάζει και στα λάχανα

Χρονικά δεν μπορούμε να εντοπίσουμε την περίοδο που πρωτακούστηκε αυτή η πασίγνωστη λαϊκή φράση. Δεν είναι όμως άγνωστο, το πόσο ακριβό ήταν πάντα το πιπέρι. Φαντασθείτε, μάλιστα, πως τον 11ο αιώνα στη βενετία, επειδή ήταν είδος εξαιρετικής πολυτέλειας, το χρησιμοποιούσαν σαν μέτρο συναλλαγής. Σημειώνουμε, ακόμα, πως το φέρνανε σε πολύ μικρά χρωματιστά κουτάκια ή σε πολύ μικρές μεταξωτές σακουλίτσες. Παλαιότερα, ήταν ένα είδος, που συχνά έλειπε από τα τραπέζια πολλών σπιτιών. Ήταν λοιπόν, σπατάλη, αν είχε κανείς τόσο πιπέρι, ώστε να το βάζει και στα λάχανα. Οι αρχαίοι έλεγαν και αυτοί "Ο έχων πολύ πιπέρι τίθησι καν λαχάνοις."

- Όποιος βιάζεται σκοντάφτει

Είναι μια φράση - παροιμία, που θέλει να πει ότι όποιος βιάζεται, βρίσκει μπροστά του πολλά εμπόδια έτσι και όταν κάποιος βιάζεται σε κάτι, πέφτει σε σφάλματα. Παραπλήσιες είναι και οι αρχαίες ρήσεις : "εν γαρ τω τάχει αμαρτία πλείων". "Επειχθήναι μεν νυν παν πρήγμα τίκτει σφάλματα, εκ των ζημίαι μεγάλαι φιλέουσι γίνεσθαι, εν δε τω επισχείν ένεστι αγαθά". "Φρονείν γαρ οι ταχείς ουκ ασφαλείς". "Ατηρός γαρ τοι λάβρος ανήρ τελέθει".

- Ο παπάς ευλογάει πρώτα τα γένια του

Ο λαός που τα βλέπει όλα και τίποτα δεν αφήνει, που να μην το σχολιάσει κι εδώ, παρατήρησε πως ο παπάς, όταν αρχίζει τη λειτουργία με το "Ευλογητός ο Θεός" κάνει το σταυρό του και ύστερα από συνήθεια, βάζει το χέρι του στο στήθος, εκεί όπου καταλήγουν και τα γένια του. Ο λαός, λοιπόν νομίζει πως με την κίνηση αυτή, ο παπάς ευλογάει και τα γένια του. Έτσι η έκφραση αυτή μας τη μεταφέρανε στην καθημερινή ζωή και τη μεταχειριζόμαστε για τους συμφεροντολόγους.

- Ο μαρμαρωμένος βασιλιάς

Μαρμαρωμένο βασιλιά εννούμε, σύμφωνα με τη παράδοση, τον τελευταίο αυτοκράτορα του Βυζαντίου Παλιολόγο, που την ημέρα της άλωσης της Πόλης από τους Τούρκους, έτρεχε από το ένα μέρος στο άλλο, για να εμψυχώνει τους πολεμιστές, αλλά τελικά βρέθηκε περικυκλωμένος από πλήθος Τούρκων. Σκότωσε πολλούς από αυτούς, αλλά στο τέλος σκοτώθηκε το άλογο του και έπεσε κι αυτός. Ένας αράπης πήγε να του κόψει τοκεφάλι, μα δεν πρόφτασε , γιατί όπως λέει ο θρύλος, τον πήρε άγγελος Κυρίου και τον πήγε σε μια σπηλιά κοντά στη Χρυσόπορτα. Εκεί παραμένει μαρμαρωμένος, μέχρι που ο άγγελος θα τον ξαναφέρει στη ζωή. Από αυτό το θρύλο έμεινε και η φράση : "Ο μαρμαρωμένος βασιλιάς".

- Όλα τα' χει η Μαριορή ο φερετζές της λείπει

Στα χρόνια του βασιλιά της Ελλάδας Όωνα, είναι γνωστό πως η Αθήνα ήταν μια μικρή πόλη, που κάθε άλλο παρά με τη σημερινή έμοιαζε. Κοντά σε όλες τις ελλείψεις και η ψυχαγωγία ήταν περιορισμένη και θα ήταν πολύ τυχερός κανείς, εάν κατάφερνε να τον προσκαλέσουν στις λιγοστές κοσμικές συγκεντρώσεις που γινόταν. Το εισιτήριο για τα κοσμικά σαλόνια δεν μπορεί να πει κανείς πως ήταν πολύ δύσκολο. Δεν είχε, βλέπετε ακόμα διαμορφωθεί ο κύκλος της καλής τάξης, γιατί το χρονικό διάστημα από την απελευθέρωση δεν ήταν και μεγάλο. Οι αξιωματικοί και οι απόγονοι των αγωνιστών της επανάστασης, καθώς και τα μέλη των ξένων αποστολών, ήταν το πρώτο προζύμι. Βέβαια, δεν ήταν και πολύ εύκολο να βρίσκεται κανείς σε μια δεξίωση του Αντιβασιλιά Άρμανσμπεργκ. Σε μια από αυτές τις συγκεντρώσεις βρισκότανε και ο Κωλέττης, που όταν τον ρώτησαν τι γνώμη έχει για το αραχνοΰφαντο μαύρο βέλο, που φορούσε στο πρόσωπο της η εύθυμη χήρα των σαλονιών και της αποψινής συγκέντρωσης Μαριορή - Ζαφειρίτσα Κοντολέοντος, απάντησε "Έτσι δε θα φαίνεται όταν θα .... κοκκινίζει καμιά φορά αν .... (και συμπλήρωσε) : Μωρέ όλα τα' χει η Μαριορή ο φερετζές της λείπει".

- Ο καλός ο καπετάνιος στη φουρτούνα φαίνεται

Η φράση "Ο καλός ο καπετάνιος στη φουρτούνα φαίνεται", που τη λέμε για τους ανθρώπους εκείνους που δεν τους τρομάζουν οι δυστυχίες, είναι παρμένη από τη ζωή των ναυτικών, που έχουν συνηθίσει στις μεγάλες τρικυμίες. Την έλεγαν, χωρίς καμία παραλλαγή, οι αρχαίοι Έλληνες και οι Βυζαντινοί.

- Οικεία κακά

Όταν τα Περσικά στρατεύματα κατάπνιξαν την επανάσταση των Ιώνων το 494 π.Χ. και κατάστρεψαν τη Μίλητο, η θλίψη των Αθηναίων ήταν τέτοια, που όταν παίχτηκε η τραγωδία του Φρύνιχου "Μιλήτου άλωσις", η οποία ήταν σχετική με τη συμφορά, το θεατρόφιλο κοινό ξέσπασε σε δάκρυα και τόσο συγκινήθηκε, ώστε επέβαλε πρόστιμο στον ποιητή και απαγορεύτηκε η διδασκαλία του έργου του, "διότι υπενθύμιζεν οικεία κακά". Τη φράση αυτήν τη λέμε σε κάποιον, που ξαναφέρνει στη μνήμη μας κάποια παλιά δυσάρεστη υπόθεση.

- Οι Έλληνες είναι πάντα παιδιά

Ένας Αιγύπτιος ιερέας είπε στο Σόλωνα κατά τον Πλάτωνα : "Ω Σόλων Σόλων, Έλληνες αει παίδες έστε, γέρων δε Έλλην ουκ εστιν" και συνέχισε, όταν ο Σόλωνας δεν κατάλαβε καλά : "Νέοι έστε τας ψυχάς πάντες. Ουδεμίαν γαρ εν αυταίς έχετε δι αρχαίαν ακοήν παλιάν δόξαν ουδέ μάθημα χρόνω πολιόν ουδέν", δηλαδή : "νέοι είστε στις ψυχές σας όλοι. Γιατί δεν έχετε πεποιθήσεις ριζωμένες σε κληρονομημένες δοξασίες ούτε γνώσεις γερασμένες". Ο Αιγύπτιος ιερέας θαύμαζε, λοιπόν τους Έλληνες για τη νεανική δροσιά, την ελευθερία και την πρωτοτυπία της σκέψης τους. Η φράση, ωστόσο, που αναφέρεται στην αρχή, λέγεται σήμερα με νόημα διαφορετικό για τους νέους Έλληνες. : Είμαστε πάντα παιδιά, δε σοβαρευόμαστε σε ότι καταπιανόμαστε ούτε βάζουμε μυαλό και δε φρονηματιζόμαστε από την πείρα των περασμένων. Έχουμε πάντα, ακόμη ψυχή αγνή και ευκολόπιστη.

- Ο ένας λέει το μακρύ του και ο άλλος το κοντό του

Αυτή τη φράση τη λέμε για δύο πρόσωπα που δεν μπορούνε να συμφωνήσουν, να αποφασίσουν και προέρχεται από τα παιδικά παιχνίδια. Πολλές φορές τα παιδιά όταν παίζουν κρυφτό ή κυνηγητό, προκειμένου να αποφασίσουν ποιος θα τα κάνει, παίρνουν δύο ξυλαράκια διαφορετικού μήκους το κάθενα και αυτός που τα κρατάει, τα δείχνει στους άλλους δύο από την άλλη μεριά, έχοντας τις άκρες τους ίσες. Τότε τραβάνε και αναγκαστικά ο ένας θα τραβήξει το κοντό και ο άλλος το μακρύ. Υπάρχουν τώρα και οι εκδοχές κατά τις οποίες η φράση ο άλλος το μακρύ του και ο άλλος το κοντό του, λέγεται γι αυτούς που έχουν διαφορετική γνώμη, κι ο ένας το περιγράφει σαν μακρύ και ο άλλος σαν κοντό. Κατά την άλλη εκδοχή η πλήρης φράση θα έπρεπε να είναι ο ένας λέει το μακρύ του λόγο και ο άλλος τον κοντό του κι έτσι δε συνεννοούνται. Ανεξάρτητα, όμως του ότι ποτέ δεν λέμε όταν συζητάμε, ότι λέω το μακρύ μου ή τον κοντό μου λόγο, υπάρχει και το ουδέτερο κοντό, που ναι μεν προσαρμόζεται στο κοντό ξυλαράκι, όχι όμως και προς τον αρσενικού γένους λόγο.

-Ο γέγραφα, γέγραφα. Ότι γράφει δεν ξεγράφει

Η προέλευση της φράσης είναι κάπως περίεργη με τη σημερινή της σημασία. Ήταν η εποχή, που ο Πόντιος Πιλάτος είχε παραδώσει στους Αρχιερείς τον Ιησού Χριστό, για να σταυρωθεί. Είχε δώσει ακόμη την εντολή να γραφούν πάνω στο σταυρό τα τέσσερα αρχικά γράμματα (Ι.Ν.Β.Ι) που σήμαιναν, Ιησούς Ναζωραίος Βασιλεύς Ιουδαίων. Οι γραμματείς, όμως των Ιουδαίων παρουσιάστηκαν σε αυτόν, ζητώντας να αφαιρεθούν τα πρώτα γράμματα. Ο πιλάτος, όμως αρνήθηκε κατηγορηματικά με τη δήλωση "ο γέγραφα, γέγραφα", όπως αποδώθηκε στα ελληνικά από τους εβδομήκοντα. Η φράση αργότερα επικράτησε με την παραποίηση "Ο γέγραφε, γέγραφε" και "επί το δημοτικότερον" "Ότι γράφει δεν ξεγράφει". Σύμφωνα με τα ρωμαϊκά έθιμα, γράψανε πάνω στο σταυρό το όνομα, την πατρίδα και την κατηγορία για την οποία καταδικάστηκε.

- Ο ατζαμής πάντα κερδίζει

Ατζαμής στα τούρκικα θα πει αδέξιος. Έτσι και όταν κανείς παίζει τάβλι ή χαρτιά με κανέναν αδέξιο - ατζαμή και κερδίζει ο ατζαμής, λένε στον ατζαμή πάει το φύλλο ή το ζάρι. Στη διάρκεια του αγώνα του 1821, ατζαμής ονομαζόταν ένας Αθηναίος, που έμεινε τελικά άγνωστο το όνομα του για την αδεξιότητα του στους τειχοπηδημούς. Εντούτοις, όμως ο ατζαμής διακρινόταν για τη σκοπευτική του ικανότητα και χρησιμοποιήθηκε σαν πυροβολητής κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Ακρόπολης, από τον Κιουταχή. Όταν μια σφαίρα πετύχαινε το στόχο της ή προκαλούσε φανερή ζημιά στον εχθρό, λέγανε ότι ο ατζαμής χτυπάει στον εχθρό.

- Ξούρες - Κούρες

Όταν θέλουμε να πούμε πως κάποιος μας λέει ψέματα, του λέμε κούρες ή κόβει κούρες ή λέγει ψευτιές και κούρες. Η φράση αυτή αποβλέπει στους γιατρούς, που τόσα παράπονα είχαν οι αρχαίοι, αλλά και οι μεσαιωνικοί πρόγονοι μας, γιατί από τη μια μεριά τους έλεγαν ότι είχαν κάτι που δε είχαν και από την άλλη μεριά σημείωναν στον πελάτη μεγαλύτερο αριθμό επισκέψεων στο τεφτέρι τους και οι επισκέψεις λεγόντουσα κούρες.

- Ξουρίζει (σήμερα ο αέρας)

Πολλοί νομίζουν πως η λέξη ξουρίζει, έχει σχέση με το ξυράφι και το ξύρισμα. Άλλο όμως, συμβαίνει. Στην πρώτη της χρησιμοποίηση η φράση ήθελε να πει για το πολύ δυνατό αέρα, ενώ μεταγενέστερα κατέληξε να σημαίνει τον ψυχρό αέρα. Σχετική είναι η λέξη ανεμοξουριά. Η πραγματική, όμως προέλευση είναι από το ρήμα εξορίζω και αναφέρεται στα καράβια, στα εξοριζόμενα καράβια, που τα ρίχνει έξω ο δυνατός άνεμος.

- Ξαναγύρισε με στα Λατομεία

Άπαγε με εις τας Λατομίας. Αυτήν την απάντηση έδωσε ο ποιητής Φιλόξενος στο τύραννο των Συρακουσών, Διονύσιο τον πρεσβύτερο. Ο Διονύσιος, που παρίστανε τον ποιητή, είχε ζητήσει κάποτε τη γνώμη του Φιλόξενου και επειδή αυτός του είπε χωρίς να φοβηθεί τη γνώμη του, διέταξε να τον πάνε στα Λατομεία, που ήταν μια υπόγεια φυλακή στα περίχωρα των Συρακουσών. Όταν σε λίγες μέρες, που του πέρασε ο θυμός του, Ο Διονύσιος ελευθέρωσε το ποιητή και σε νέα συνάντηση του ξαναζήτησε τη γνώμη του για κάτι καινούργιους στίχους, ο Φιλόξενος είπε στον τύραννο "Ξαναγύρισε με στα Λατομεία¨. Αυτή την φράση τη μεταχειριζόμαστε, όταν θέλουμε να αποφύγουμε να δώσουμε δεύτερη φορά γνώμη, που δεν είναι καλή κια ευχάριστη γι αυτόν που τη ζητάει.

- Ντροπιασμένος να είναι εκείνος, που βάζει κακό στο μυαλό του

Το ρητό αυτό που έγινε και παροιμιώδης έκφραση, το διαβάζουμε πάνω από το Αγγλικό παράσημο της περικνημίδας και το οποίο απονέμεται σε μέλη ξένων βασιλικών οίκων και σε ελάχιστους προνομιούχους Άγγλους ευγενείς. Η ιστορία της έκφρασης αυτής και του παράσημου είναι κατά τον Άγγλο ιστορικό Βίρτζιλη εξής. Κατά τη διάρκεια ενός ανακτορικού χόρου, που έδινε ο βασιλιάς της Αγγλίας Εδουάρδος Γ', έπεσε η καλτσοδέτα της ντάμας του, που όπως λένε ήταν ευνοουμένη του κόμησσα Άλιξ Σώλσμπερυ. Ο Εδουάρδος, αμέσως έσκυψε και έπιασε την καλτσοδέτα και βοήθησε την ντάμα του, να την ξαναφορέσει. Διάφοροι αυλικοί που παρακολούθησαν τη σκηνή, μειδίασαν πονηρά. Τότε ο βασιλιάς τους κοίταξε αυστηρά και αφού είπε το περίφημο "Honni soit qui mal y pense", πρόσεθεσε "Η καλτσοδέτα θα τιμηθεί εντός ολίγου τόσο πολύ, ώστε θα θεωρούν τον ευατό τους ευτυχισμένο εκείνοι, που θα μπορούν να την αποκτήσουν." Ύστερα από αυτό το επεισόδιο, ο Εδουάρδος καθιέρωσε το παράσημο της περικνημίδας.

- Νταραβέρι

Η έφραση νταραβέρι, που σημαίνει συναλλαγή, δοσοληψία, είναι μετάφραση του ιταλικού δούνι - λαβείν. Ώστε, με την έννοια τα πράγματα είναι καλά. Με το πέρασμα του χρόνου, όμως, ο λαός έδωσε στην έκφραση πλατύτερη σημασία. Έτσι, λέγεται το νταραβέρι με την έννοια της φασαρίας, του καβγά αλλά και του μικροαντικείμενου.

- Νους υγιής εν σώματι υγιεί

Τη φράση αυτή, που θέλει να πει ότι δεν μπορεί μέσα σε ένα ασθενικό σώμα να κατοικεί υγιές και ευγενικό πνεύμα, τη χρωστάμε στο Ρωμαίο σατιρικό ποιητή Ιούλιο Ιουβενάλη, που έζησε στα τέλη του πρώτου αιώνα μετά Χριστό.

- Νισάφι

Νισάφι και Ινσάφι. Τούρκικα insaf, που σημαίνει έλεος, από το αραβικό νασφ ή νασφέτ, που σημαίνει δικαιοσύνη. Όταν κάνεις κάτι με ευσυνειδησία, ενεργείς δίκαια. Έχει και τη σημασία του έλεος, από το οποίο και διάφορες φράσεις, κάνε κάμε νισάφι, που σημαίνει λυπήσου.

- Νίπτω τα χέρια μου, τας χείρας μου

Μεταχειριζόμαστε, συνήθως, τη φράση, για να δηλώσουμε ότι δεν έχουμε καμιά ευθύνη για ότι γίνει και έχουμε ακόμα σοβαρές αντιρρήσεις. Φράση που προήλθε από τον Πόντιο Πιλάτο, ο οποίος δεν είχε το σθένος να πει όχι στους αρχιερείς. Επιχείρησε τρεις φορές να σώσει τον Ιησού και αφού δεν τα κατάφερε, πήρε νερό στα χέρια του και αφού τα ένιψε, είπε τη φράση που έμεινε παροιμιακή "αθώος ειμί από του αίματος του δικαίου τούτου υμείς όψεσθε. Το νίψιμο των χεριών αποτελούσε τυπικό καθαρισμό, σαν λατρευτικό τρόπο τινά, έθιμο, που επιβαλλότανε από το Μωσαϊκό Νόμο, για καθαρμόν, εξαγνισμό ή συμβολισμό αθωότητας. Συναφής είναι και η καρκινική επιγρφή νίψον ανομήματα. Παρόμοιες αντιλήψεις βλέπουμε ότι υπήρχαν και στους αρχαίους έλληνες, που εκφραζόντουσαν με διάφορες παροιμίες ανίπτεις χερσί, ανίπτεις ποσί.

- Νερό και αλάτι - Συμφωνία του άλατος

Το αλάτι ήταν και είναι από τα απαραίτητα συστατικά τροφής του ανθρώπου και γι αυτό το χρησιμοποιούσαν σε διάφορες επίσημες τελετές και σε ιερές εκδηλώσεις, σαν σύμβολο διάρκειας, ομόνοιας και αφοσίωσης. Στην Αγία Γραφή διαβάζουμε πως οι πιστοί πρέπει, πάντοτε να προσθέτουν και αλάτι σε όλες τις θυσίες τους και σε κάθε προσφορά τους προς το Θεό. Επειδή το αλάτι είναι απαραίτητο σε όλες τις τροφές, θεωρήθηκε πάντοτε από τις αρχαίες θρησκείες σαν σύμβολο της ενότητας και της συμμαχίας προς το Θεό. Και επειδή διατηρεί τις τροφές, θεωρήθηκε σύμβολο της αφθαρσίας, της διάρκειας, της αιωνιότητας. Και επειδή κανένα φαγητό δε γίνεται χωρίς αυτό, το αλάτι έγινε, επίσης σύμβολο της ομόνοιας και της φιλίας, η δε συνεχόμενη και αιώνια φιλία μεταξύ ανθρώπων και κρατών λεγότανε, Συμφωνία του άλατος. Τη φράση τη χρησιμοποιούμε, όταν έχουμε μαλώσει με κάποιον και μετά τα ξαναφτιάχνουμε.

- Να' χεις τα μάτια σου δεκατέσσερα

Οι Βυζαντινοί πίστευαν ότι, ορισμένοι άνθρωποι είχαν το χάρισμα να βλέπουν όχι μόνο με τα μάτια τους, αλλά και με άλλα μέλη του σώματος τους. Στη βυζαντινή ιστορία αναφέρονται πολλά τέτοια άτομα, που έδιναν παραστάσεις μπροστά στους αυτοκράτορες και στους άρχοντες της βασιλεύουσας. Για παράδειγμα ο ιστορικός Γρηγοράς αναφέρει για κάποιον Κρονίδη από την Αντιόχεια, που έβλεπε από δεκατέσσερα μέρη του σώματος του. Του έδεναν τα μάτια και ωστόσο μπορούσε να διαβάσει ένα κλειστό γράμμα. Άλλοι, θέλουν να λένε ότι η έκφραση είναι κοινή και προέρχεται από την προτροπή που κάνει κάποιος, ώστε ο άλλος να προσέξει. Και του λέει : Να' χεις τα μάτια σου δεκατέσσερα και του απαντάει Τέσσερα; δεκατέσσερα, δηλαδή, ακόμα πιο πολύ θα προσέξω.

Πηγή πληροφοριών: www.asxetos.gr