Το θέατρο "Δόρα Στράτου"

Το Θέατρο "Δόρα Στράτου" είναι ένας οργανισμός μοναδικός στο είδος του στον κόσμο, με πολυποίκιλλες δραστηριότητες. Είναι ένα θέατρο διαφορετικό από τα άλλα θέατρα, ένα χορευτικό συγκρότημα διαφορετικό από τα άλλα συγκροτήματα, ένας εκπαιδευτικός και ερευνητικός οργανισμός, και συγχρόνως ένα ιδιόμορφο μουσείο.

Το Σωματείο "Ελληνικοί Χοροί - Δόρα Στράτου"
Το Σωματείο ιδρύθηκε το 1953 από τη Δόρα Στράτου, κόρη πρωθυπουργού και αδελφή υπουργού, με σπουδές στο κλασικό τραγούδι. Η Στράτου κατάφερε να κινητοποιήσει το ενδιαφέρον της Πολιτείας και ιδιωτών, και με την οικονομική τους υποστήριξη πραγματοποίησε το όραμά της να σώσει από την λήθη τον γνήσιο ελληνικό χορό δημιουργώντας γι αυτόν ένα "ζωντανό μουσείο", το οποίο αργότερα επεκτάθηκε σε άλλες δραστηριότητες. Πίστευε στη διατήρηση των χορών σαν απόδειξη της συνέχειας της ελληνικής φυλής.

Μέλη του Σωματείου είναι επίλεκτα άτομα που με την επιστημονική, επαγγελματική ή άλλη τους ιδιότητα έχουν προσφέρει σημαντικές υπηρεσίες στο Σωματείο. Τα μέλη, όπως ο Πρόεδρος και όλα τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου, δεν αμείβονται για τις υπηρεσίες τους. Μεταξύ των μελών συγκαταλέγονται ερευνητές με ιδιαίτερο κύρος στον χώρο της μελέτης του παραδοσιακού πολιτισμού, στην πλειοψηφία τους καθηγητές ελληνικών και ξένων πανεπιστημίων. Το Σωματείο διοικείται από 7μελές διοικητικό συμβούλιο που εκλέγεται κάθε 3 χρόνια. Ο πρόεδρος του Δ.Σ. ασκεί την καθημερινή διοίκηση, εκπροσωπεί και δεσμεύει το Σωματείο.

Από το 1987 πρόεδρος του Δ.Σ. εκλέγεται ο Αλκης Ράφτης, απόφοιτος τεσάρων πανεπιστημίων, που έχει διατελέσει καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών και του Πανεπιστημίου των Παρισίων. Είναι πρόεδρος του Διεθνούς Συμβουλίου Χορού CID της UNESCO, της επίσημης οργάνωσης για όλα τα είδη χορού σε όλες τις χώρες του κόσμου. Μιλάει έξι γλώσσες και έχει δημοσιεύσει πάνω από 20 βιβλία και πολλά επιστημονικά άρθρα για τον χορό σε διάφορες γλώσσες. Αναγνωρίζεται διεθνώς σαν ένας από τους κορυφαίους ειδικούς στον χώρο της ιστορίας του χορού.

Η συλλογή φορεσιών
Η Δόρα Στράτου κατόρθωσε, αγοράζοντας συνεχώς επί 30 χρόνια παλιές φορεσιές από τα χωριά, να προικίσει το σωματείο με την μεγαλύτερη συλλογή της Ελλάδας: πάνω από 2.000 πλήρεις φορεσιές από όλες τις περιοχές, πολλά παραδοσιακά κοσμήματα, καθώς και ένας μεγάλος αριθμός αντικειμένων (παραδοσιακά υποδήματα, μάσκες, σπαθιά, μαντίλια, κουδούνια κλπ.). Παλιές φορεσιές σαν κι αυτές δεν υπάρχουν πλέον στα χωριά, ούτε μπορούν να ξαναγίνουν γιατί έχουν χαθεί τα υλικά και οι τεχνίτες.

Η συλλογή αυτή αποτελεί συγχρόνως την ιματιοθήκη του Θεάτρου, παρουσιάζει δηλαδή την ιδιομορφία σε σύγκριση με τις συλλογές των μουσείων ότι οι φορεσιές φοριούνται, ζουν στη σκηνή του Θεάτρου, με τα αντίστοιχα προβλήματα συντήρησης και φύλαξης. Μερικές φορεσιές είναι πάρα πολύ βαριές, άλλες είναι κεντημένες με χρυσή κλωστή, και συνοδεύονται από παραδοσιακά κοσμήματα. Περίπου 1.000 φορεσιές φοριούνται στις παραστάσεις κάθε καλοκαίρι. Ειδικευμένο προσωπικό βοηθά τους χορευτές να ντυθούν σωστά και φροντίζει για την αντιμετώπιση των φθορών, την αποθήκευση, το καθάρισμα κλπ.

Οι χοροί και η μουσική
Ενα άλλο κατόρθωμα της Δόρας Στράτου ήταν ότι, σε μια εποχή όπου όλοι στην Ελλάδα και στο εξωτερικό έβρισκαν φυσικό να μαθαίνουν τους χορούς από κάποιον δάσκαλο - δηλαδή αλλοιωμένους - εκείνη έφερνε μέσα στο θέατρό της ομάδες χορευτών από τα χωριά. Εκείνοι παρουσίασαν στη σκηνή τους χορούς των παππούδων τους και τους έδειξαν στους χορευτές του συγκροτήματος, που έτσι τους χορεύουν μέχρι σήμερα. Η Στράτου ήταν η μόνη που έψαξε και βρήκε το πρωτότυπο, όταν όλοι οι άλλοι έψαχναν για χορογραφικές ιδέες στις παραστάσεις των ξένων συγκροτημάτων τύπου Μωυσέγιεφ.

Ετσι δημιουργήθηκε μια "σχολή" στην αντιμετώπιση του παραδοσιακού χορού, και το Θέατρο έγινε φυτώριο για αμέτρητους χορευτές που κατόπιν ανέλαβαν περιφερειακά συγκροτήματα και μεταλαμπάδευσαν την προσήλωση στην αρχική μορφή των χορών και στην σεμνή παρουσίασή τους.

Το ίδιο έγινε με τη μουσική. Το Θέατρο καλούσε τους καλύτερους οργανοπαίχτες από τα χωριά, που πολλοί έβγαιναν για πρώτη φορά από την περιοχή τους αλλά αναδείχτηκαν έτσι και έμειναν στην Αθήνα. Οι περισσότεροι γνωστοί τραγουδιστές και οργανοπαίχτες που εμφανίζονται σήμερα στη δισκογραφία δημοτικής μουσικής έχουν πρωτοεμφανιστεί στη "Δόρα Στράτου".

Αλλο καύχημα του συγκροτήματος είναι ότι δεν έχει ούτε δάσκαλο ούτε χορογράφο. Οι πραγματικοί δάσκαλοί του είναι οι παραδοσιακοί χορευτές που έδειξαν τους χορούς των παππούδων τους είτε στον τόπο τους είτε μέσα στο Θέατρο. Δεν υπάρχει μεγάλο χορευτικό συγκρότημα στον κόσμο με αυτό το χαρακτηριστικό. Οι χοροί παρουσιάζονται όπως χορεύτηκαν από τους φυσικούς φορείς τους, με τις ελάχιστες μόνο σκηνικές προσαρμογές. Οι νέοι χορευτές μαθαίνουν τους χορούς με τον παραδοσιακό τρόπο: αντιγράφουν το τοπικό ιδίωμα από πρωτοχορευτές του συγκροτήματος με πολύχρονη πείρα.

Στον ελληνικό παραδοσιακό χορό τα βήματα είναι σχετικά απλά, η ουσία βρίσκεται στο ύφος, το οποίο διαφέρει σημαντικά από τόπο σε τόπο και είναι δύσκολο να αποδοθεί. Ενας προικισμένος χορευτής πρέπει να χορέψει πολύ, με καλή μουσική και με χορευτές που κατέχουν το ύφος, για να εμποτιστεί με αυτό. Αυτός που σέρνει τον χορό έχει τον πιο σημαντικό ρόλο γιατί βρίσκεται σε επαφή με τους οργανοπαίχτες και ερμηνεύει το κομμάτι μεταδίδοντας στους άλλους το ιδιαίτερο χρώμα της εκτέλεσης.

Το θέατρο
Στο Λόφο Φιλοπάππου, μετά από εντολή τού τότε πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή, διαμορφώθηκε ένα θέατρο ειδικά για τη "Δόρα Στράτου", ένα κηποθέατρο 900 θέσεων με μόνιμο σκηνικό του ζωγράφου Σπύρου Βασιλείου. Απέναντι από την Ακρόπολη, μέσα στα πεύκα, στο κέντρο της Αθήνας αλλά μακριά από τους θόρυβους της σύγχρονης πόλης, είναι ο ιδανικός χώρος για τη σκηνική παρουσίαση του πιο ελληνικού θεάματος. Η σκηνή είναι ιδιαίτερα μεγάλη ώστε να επιτρέπει την ανάπτυξη των χορών σε κύκλο, όπως περίπου γίνεται στις πλατείες των χωριών και στα πανηγύρια. Δίπλα στο θέατρο κατασκευάστηκε μια κλειστή αίθουσα για τις πρόβες και τα μαθήματα.

Το συγκρότημα
Το βασικό χορευτικό συγκρότημα αποτελείται από 50 χορευτές, 25 άντρες και 25 γυναίκες νεαρής ηλικίας. Επιπλέον συμμετέχουν χορευτές καταγόμενοι από ειδικές περιοχές, όπως η Κρήτη ή ο Πόντος, καθώς και χορευτές που μετακαλούνται από άλλες περιοχές. Το κυρίως μουσικό συγκρότημα αποτελείται από 15 οργανοπαίχτες και τραγουδιστές, όπου προστίθενται πάλι οι μετακαλούμενοι για ορισμένες περιοχές.

Πρόβες γίνονται καθημερινά πριν από την παράσταση επί 1 1/2 ώρα, πάντα μαζί με τους μουσικούς ώστε να διατηρείται η στενή σχέση μουσικού-χορευτή που χαρακτηρίζει τον παραδοσιακό χορό. Κάθε χρόνο υπάρχουν 10 περίπου κενές θέσεις από αποχωρήσεις χορευτών, για τις οποίες παρουσιάζονται δεκαπλάσιοι πεπειραμένοι χορευτές από όλη την Ελλάδα. Γίνεται σταδιακή επιλογή και μέχρι τον Μάιο έχει συμπληρωθεί το συγκρότημα. Ολοι έχουν κάποια πρωινή απασχόληση σαν βιοποριστικό επάγγελμα.

Αρκετά από τα στελέχη έχουν υπηρετήσει επί δεκαετίες το Θέατρο, με πρώτο έναν βιολιστή που δεν το άφησε επί 40 χρόνια. Αλλοι μεγάλωσαν μέσα σ' αυτό εφόσον οι γονείς τους ήταν χορευτές ή μουσικοί της Δόρας Στράτου. Μερικοί χορευτές έχουν παντρευτεί μεταξύ τους και φέρνουν τα παιδιά τους εκεί, μια και η καθημερινή παρουσία εμπνέει την αφοσίωση και επιβάλλει έναν ιδιόμορφο τρόπο ζωής.

Οι παραστάσεις
Η Δόρα Στράτου είχε στενές φιλικές σχέσεις με τους επιφανέστερους δημιουργούς και συνεργάστηκε μαζί τους για τη διαμόρφωση του θεάματος. Να μερικοί από αυτούς: Μανόλης Ανδρόνικος, Φοίβος Ανωγειανάκης, Σπύρος Βασιλείου, Δέσπω Διαμαντίδου, Κωνσταντίνος Δοξιάδης, Μάρκος Δραγούμης, Σίμων Καράς, Κάρολος Κουν, Δημήτρης Λουκάτος, Δημήτρης Μητρόπουλος, Γιάννης Τσαρούχης, Αντώνης Φωκάς, Μάνος Χατζηδάκης, Αγγελική Χατζημιχάλη, Δημήτρης Χορν. Σαν χορευτές πέρασαν από το συγκρότημα μεταξύ άλλων οι μετέπειτα σκηνοθέτες Κώστας Γαβράς και Κώστας Τσιάνος, η ενδυματολόγος Τατιάνα Γιανναρά και η λαογράφος Αλίκη Λάμπρου.

Εδωσε έμφαση στην ποιότητα - προσέχοντας την κάθε λεπτομέρεια με τον πιο σχολαστικό τρόπο - και στην πιστότητα, φροντίζοντας να μην απομακρυνθεί από το παραδοσιακό πρότυπο. Κατάλαβε ότι οι ελληνικοί χοροί διακρίνονται για την τελετουργικότητά τους και όχι για την κινησιακή τους θεαματικότητα. Αυτό είναι κάτι που λίγοι δάσκαλοι συγκροτημάτων έχουν καταλάβει, ακόμα και μετά από τόσα χρόνια.

Το μέγεθος του ρεπερτορίου είναι τεράστιο σε σύγκριση με κάθε άλλο συγκρότημα: μπορεί να παρουσιάσει 80 διαφορετικές περιοχές της Ελλάδας. Δηλαδή έχει για την κάθε περιοχή, χωριό ή νησί την αντίστοιχη φορεσιά, τους χορούς και τη μουσική σε αυθεντική εκτέλεση. Το πρόγραμμα αλλάζει κάθε δύο εβδομάδες ώστε να παρουσιάζονται συνεχώς διαφορετικές περιοχές. Τον χειμώνα γίνονται εμφανίσεις στο εξωτερικό μετά από ειδική πρόσκληση (όχι σε φεστιβάλ) ή στην Ελλάδα.

Το συγκρότημα δίνει παράσταση κάθε μέρα από το τέλος Μαϊου μέχρι το τέλος Σεπτεμβρίου, περίπου 120 εμφανίσεις τον χρόνο. Μέχρι σήμερα έχουν δοθεί 6.000 παραστάσεις σε 22 χώρες, που τις έχουν παρακολουθήσει 3.000.000 θεατές. Είναι το μόνο θέατρο που έχει τιμηθεί με διακρίσεις όπως το Παγκόσμιο Βραβείο Θεάτρου και το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών.

Η εκπαίδευση
Μια ακόμα μοναδικότητα του συγκροτήματος "Δόρα Στράτου" είναι ότι οι χορευτές του κάνουν πρόβα καθημερινά επί 5 μήνες και δίνουν παράσταση 6 ημέρες την εβδομάδα. Επί πλέον, όταν δεν απασχολούνται στο Θέατρο, όλοι σχεδόν διδάσκουν χορούς σε συνοικιακά συγκροτήματα. Ετσι, χορεύουν πολλαπλάσιο χρόνο από οποιονδήποτε άλλον χορευτή δημοτικών χορών και μάλιστα με τις πιο υψηλές απαιτήσεις ποιότητας.

Για όσους θέλουν να μάθουν ελληνικούς χορούς προσφέρονται μαθήματα την χειμερινή περίοδο. Διδάσκουν οι πιο πεπειραμένοι χορευτές, ενώ στους μαθητές δίνεται εκπαιδευτικό υλικό. Ειδικά σεμινάρια γίνονται για δασκάλους χορού ώστε να μεταδοθούν ειδικευμένες γνώσεις πάνω στην έρευνα, τη διδασκαλία και τη σκηνική παρουσίαση του δημοτικού χορού.

Κατά τη χειμερινή περίοδο καλούνται ειδικοί για διαλέξεις με θέματα σχετικά με τη μουσικοχορευτική παράδοση. Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει πάνω από 200 τέτοιες διαλέξεις από ισάριθμους πανεπιστημιακούς, επιστήμονες, καλλιτέχνες και ερευνητές. Επίσης γίνονται χορευτικές βραδυές, καθώς και σεμινάρια όπου καλούνται κάτοικοι ενός χωριού για να παρουσιάσουν τη μουσική, τους χορούς, τη φορεσιά, τα έθιμα και γενικά τον τοπικό πολιτισμό στις ιδιομορφίες του.

Το καλοκαίρι γίνονται σεμινάρια για ξένους ερασιτέχνες και επαγγελματίες του χορού, στα αγγλικά. Το καθένα διαρκεί μια εβδομάδα, 4 ώρες κάθε απόγευμα, με ομιλίες και επισκέψεις σε λαογραφικά μουσεία το πρωί. Επίσης, πρωτοχορευτές του συγκροτήματος καλούνται συχνά στο εξωτερικό για να διδάξουν σε ξένα συγκροτήματα.

Αρχεία και δημοσιεύσεις
Με τη συστηματική κινηματογράφηση των τοπικών συγκροτημάτων που πέρασαν από το Θέατρο, αλλά και με πολλές επιτόπιες έρευνες στα χωριά, σχηματίστηκε ένα μοναδικό σε μέγεθος και σε αξία αρχείο. Με βάση το αρχείο αυτό ελέγχεται σήμερα η πιστότητα των χορών που παρουσιάζονται στις παραστάσεις, ώστε να μην αποκλίνουν από το πρωτότυπο. Το αρχείο συμπληρώνεται από μια βιβλιοθήκη με 10.000 βιβλία και άρθρα για τον χορό, την Εθνογραφία και άλλα συναφή θέματα.

Ενα εξίσου πλούσιο αρχείο διατηρείται για την παραδοσιακή μουσική. Από τις ηχογραφήσεις που έγιναν σε στούντιο έχει εκδοθεί η μεγαλύτερη σειρά που υπάρχει στην δισκογραφία δημοτικής μουσικής: 50 δίσκοι με τραγούδια και χορευτικά κομμάτια από όλες τις περιοχές της Ελλάδας. Εχουν επίσης εκδοθεί βιβλία σε διάφορες γλώσσες, προγράμματα, κάρτες και βιντεοκασέτες. Πρωτοπόρο διεθνώς και στα πολυμέσα, το θέατρο εξέδωσε ένα CD-ROM για τις παραδοσιακές φορεσιές και μία σειρά 7 CD-ROM με 14.000 έργα τέχνης για τον χορό που εικονογραφούν την παγκόσμια ιστορία του.

Τα γραφεία, η ιματιοθήκη και τα αρχεία στεγάζονται σε ένα 5όροφο νεοκλασικό κτίριο στην Πλάκα, μαζί με το εκθετήριο, μια αίθουσα διαλέξεων και το εργαστήριο συντήρησης φορεσιών. Στο ίδιο κτίριο στεγάζονται τα γραφεία του Ελληνικού Τμήματος ΔΟΛΤ και του Προέδρου του Διεθνούς Συμβουλίου Χορού (CID UNESCO) με μέλη σε 150 χώρες. Μέλη του είναι οι σημαντικότεροι Ελληνες που ασχολούνται με τον χορό, οι δε δραστηριότητές του (έκδοση περιοδικού, παροχή τεχνογνωσίας σε σχολές και ομάδες χορού κ.ά.) καλύπτουν όλη την χώρα.

Η έρευνα
Από τις παλιότερες επιτόπιες έρευνες που είχε κάνει η Δόρα Στράτου έχει συγκεντρωθεί πολύτιμο λαογραφικό υλικό σε φωτογραφίες, κινηματογραφήσεις, ηχογραφήσεις κλπ. Τώρα νέες έρευνες διεξάγονται με επιστημονική μεθοδολογία, και τα αποτελέσματά τους δημοσιεύονται σε περιοδικά και συνέδρια στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Παράλληλα λειτουργεί μια ομάδα έρευνας για τον αρχαίο ελληνικό χορό με τα αντίστοιχα μαθήματα, διαλέξεις, σεμινάρια, εκθέσεις και δημοσιεύσεις.

Με την επίβλεψη του καθηγητή Αλκη Ράφτη εκπονούνται διδακτορικές διατριβές και μεταπτυχιακές μελέτες με θέματα σχετικά με τον χορό. Πολύ συχνά, φοιτητές ελληνικών και ξένων πανεπιστημίων που εκπονούν εργασίες ζητούν βοήθεια στη μεθοδολογία, τη βιβλιογραφία και γενικά την πληροφόρηση. Ετσι, το Θέατρο με τις πολλαπλές δραστηριότητές του είναι το κεντρικό σημείο όπου συναντώνται όσοι αγαπούν τον ελληνικό χορό και όσοι προβληματίζονται μεθοδικά γι αυτόν.

Πηγή πληροφοριών: www.dance-pandect.gr