Διάφορα έθιμα

- Το Έθιμο του Κλήδονα

'Τα μονοκοτυλήδονα
και τα δικοτυλήδονα
ανθίζανε στον κάμπο
σου το 'χαν πει στον κλήδονα
και σμίξαμε φιλήδονα
τα χείλη μας, Μαλάμω!'
Γ.Σεφέρης,
'Δημοτικό τραγούδι', Στροφή

Η γιορτή της γέννησης του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, στις 24 Ιουνίου, έχει συνδυαστεί με έθιμα τα οποία μεταφέρουν στη χριστιανική εποχή τελετές και δρώμενα προγενέστερων εποχών. Προφανώς, η ημερολογιακή προσέγγιση με το θερινό ηλιοτρόπιο εξηγεί αυτήν τη διαχρονική συνέχιση, αν και με μικρές ή μεγαλύτερες παραλλαγές, εθίμων που έχουν σχέση με ειδωλολατρικές δοξασίες.
Λαϊκή μαντική διαδικασία, από τις πιο τελετουργικές όλων των παραδόσεων του τόπου μας, το έθιμο του κλήδονα, σύμφωνα με το οποίο αποκαλύπτεται στις άγαμες κοπέλες η ταυτότητα του μελλοντικού τους συζύγου, έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα. Η αναφορά στην Πυθία είναι έκδηλη, ενώ η ίδια η λέξη υπάρχει από την εποχή του Ομήρου: κληδών ονομαζόταν ο προγνωστικός ήχος, και κατ' επέκταση το άκουσμα οιωνισμού ή προφητείας, ο συνδυασμός τυχαίων και ασυνάρτητων λέξεων ή πράξεων κατά τη διάρκεια μαντικής τελετής, στον οποίο αποδιδόταν προφητική σημασία.

- Το έθιμο των Μάηδων

Το έθιμο των Μάηδων είναι ένα λαογραφικό 'χορευτικομιμητικό' έθιμο, το μοναδικό της Μακρινίτσας.
Συμβολίζει την αναγέννηση της φύσης και της ζωής την άνοιξη. Σύμφωνα με το μύθο, πρωταγωνιστής είναι ένας νέος που δολοφονείται από έναν κακοποιό.
Ο νέος θάβεται κρατώντας ένα χλωρό κλαρί ή ένα λουλούδι. Τελικά, ανασταίνεται χάρη στους χορούς και τα τραγούδια των φίλων του.
Το έθιμο έχει ρίζες στη διονυσιακή λατρεία και στη λατρεία της φύσης. Αναβιώνει κάθε καλοκαίρι στην κεντρική πλατεία της Μακρινίτσας με πρωταγωνιστές τους νέους του χωριού. Τη διοργάνωση αναλαμβάνει ο Προοδευτικός Σύλλογος Μακρινίτσας

- Το έθιμο του Αχυρένιου-Γληγοράκη

'Το έθιμο του Αχυρένιου-Γληγοράκη αναβιώνει κάθε Καθαρά Δευτέρα στην πόλη της Βόνιτσας. Είναι μια νότα παράδοσης που καταφέρνει συνδυάζοντας σάτιρα και διασκέδαση να προσφέρει κάθε φορά ξεχωριστές στιγμές στους επισκέπτες και τους ντόπιους. Οι απόψεις για τη προέλευση του εθίμου διίστανται. Κατά μία εκδοχή το έθιμο είναι εξέλιξη της σκωπτικής παράστασης κάποιων μοναχών της Αγίας Παρασκευής εις βάρος ενός μοναχού με το όνομα Γρηγόριος. Αλλοι υποστηρίζουν ότι το έθιμο είναι κληρονομιά από τους Βενετσιάνους από την περίοδο που κατείχαν την περιοχή μας. Όμως η επικρατέστερη άποψη είναι αυτή που θέλει τον Γληγοράκη ψαρά ο οποίος αρνήθηκε τη θάλασσα και έψαξε τη τύχη του στη στεριά. Η θάλασσα όμως τον εκδικήθηκε και τον έριξε στα ξένα, να ταλαιπωρείται και να μην μπορεί να έχει σταθερή δουλειά. Σε κάθε περίπτωση πάντως, το δρώμενο έχει στοιχεία των Διονυσιακών τελετών και των αρχαίων τελετών που γίνονταν για την υποδοχή της Ανοιξης.

Η διατήρηση και ο εμπλουτισμός του δρώμενου οφείλεται σίγουρα στους ντόπιους ψαράδες. Κάθε χρόνο την Αποκριά, οι ψαράδες ξαναθυμούνται εκείνο τον ψαρά, τον Γληγοράκη, και τον καταδικάζουν με το δικό τους τρόπο. Αφού πιούν, μασκαρευτούν από το Σαββατόβραδο της Τυρινής έως την Καθαρά Δευτέρα βλέπουν τον αρνητή της θάλασσας να έρχεται όπως τότε, που τον έφεραν σηκωτό για να τον πάνε στο Κοιμητήριο του ψαράδικου συνοικισμού.

Πρόχειρα φτιαγμένος από άχυρο και παλιά ρούχα κάνει την είσοδό του πάνω σε ένα γάιδαρο που τον τραβά ένας αγροφύλακας και του προσφέρουν βοήθεια δύο γιδοβοσκοί. Οι ρόλοι είναι από χρόνια μοιρασμένοι. Η μάνα, η γυναίκα, οι μοιρολογίστρες, ο γιατρός, οι συγγενείς, ο παππάς. Κάθε χρόνο κανούργια βάσανα περιμένουν τον Γληγοράκη. Κάθε στάση που κάνει δίνεται και μια μικρή θεατρική παράσταση. Ο γιατρός βγάζει γνωμάτευση κάνοντας ερωτήσεις στους συγγενείς και εξετάζει τον ασθενή. Με το πέρασμα των χρόνων η γνωμάτευση άρχισε να προσαρμόζεται στα δεδομένα της εποχής και κατέληξε σε αναπαράσταση και διακωμώδηση της επικαιρότητας.

Μέσα σε μοιρολόγια και θρήνους πλησιάζει ο παπάς με τα παπαδοπαίδια. Τα λόγια του παραλλαγμένα τροπάρια της νεκρώσιμης ακολουθίας. Το δειλινό στην κεντρική πλατεία της Βόνιτσας δίνεται η πιο μεγάλη παράσταση. Γλέντι με θαλασσινά, άφθονο κρασί, χορός και τραγούδι. Προς το τέλος της τελετής, σε κάποια διακοπή του γλεντιού, κάποιος εκφωνεί τον επικήδειο, που δεν είναι παρά μια καυστική σάτιρα της επικαιρότητας. Το απόβραδο ο Γληγοράκης στην άκρη του γιαλού ή μέσα σε πρόχειρα κατασκευασμένη βάρκα, ρίχνεται στη φωτιά. Γύρω από τον αχυρένιο που σιγοκαίγεται, γίνεται το γλέντι κορυφώνεται με χορό και ποτό. Αλλη μια Αποκριά φεύγει... μαζί με το Γληγοράκη...'

- Τα Αναστενάρια

Κάθε χρόνο στο Λαγκαδά της Θεσσαλονίκης, στην Αγία Ελένη και την Κερκίνη Σερρών, στη Μελίκη Ημαθίας και στη Μαυρολεύκη Δράμας, προς τιμή των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης γίνονται τα αναστενάρια. Με το έθιμο αυτό οι συμμετέχοντες επικαλούνται τη βοήθεια των αγίων για να έχουν πλούσια γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή, καθώς και καλή υγεία.
Οι αναστενάρηδες ή αναστενάρια, όπως ονομάζονται οι πρωταγωνιστές του εθίμου, πυροβατούν με γυμνά πόδια χωρίς να καίγονται. Είναι η πίστη τους στους αγίους, η δύναμη του νου που τα κρατά 'άθικτα'; Σύμφωνα με τους ίδιους τους αναστενάρηδες, 'τους πιάνει ο αγιος' και τους 'καλεί'.

Λίγη ιστορία
Η παλαιότερη περιγραφή του εθίμου δόθηκε από τον Α.Χουρμουζιάδη το 1873 σε ένα φυλλάδιο που κυκλοφόρησε στην Κωσταντινούπολη με τίτλο 'Περί Αναστεναρίων και άλλων τινών παραδόξων εθίμων και παραδόσεων'.
Το έθιμο επικρατούσε στην επαρχία της Σωζοαγαθουπόλεως στη βορειοανατολική Θράκη και συγκεκριμένα στο χωριό Κωστί. Το 1923, με την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας (βάσει της Συνθήκης της Λωζάνης), οι κάτοικοι αυτής της περιοχής της Θράκης εγκαταστάθηκαν στη Μακεδονία, όπου και μετέφεραν στοιχεία της λαϊκής τους παράδοσης, όπως τα αναστενάρια. Οι αναστενάρηδες, φοβούμενοι τις αντιδράσεις των νέων σύνοικών τους, μέχρι το 1943, δεν έδιναν δημοσιότητα στο έθιμο. Για πρώτη φορά, το 1943 το έθιμο αναβίωσε δημοσίως στη Μαυρολεύκη Δράμας.

Πηγή πληροφοριών: www.in.gr