Πέμπτη 4 Δεκεμβρίου 2008

Οι Αράπηδες της Δράμας

'Κάνομε τους Αράπηδες για το καλό, για τη σοδειά μας...'

Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο εορτασμός των Θεοφανίων στο Νομό Δράμας με πληθώρα εκδηλώσεων και δρώμενων. Σκοπός τους είναι η εξασφάλιση της καλοχρονίας, δηλαδή η καλή υγεία και η πλούσια γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή. Μαύρες κάπες, δέρματα ζώων, μάσκες, κουδούνια και θόρυβοι, στάχτη και σταχτώματα, χοροί και αγερμοί, αναπαράσταση οργώματος και σποράς, πλούσιο φαγοπότι και ευχές επιδιώκουν να επενεργήσουν στην καρποφορία της φύσης.

Σε απόσταση τεσσάρων χιλιομέτρων από την πόλη της Δράμας βρίσκεται το Μοναστηράκι, όπου κάθε χρόνο, στις 6 Ιανουαρίου, την ημέρα των Θεοφανίων, αναβιώνει το έθιμο των Αράπηδων. Έχει τις ρίζες του στην αρχαία ελληνική θρησκεία και πιο συγκεκριμένα στις διονυσιακές τελετές, ενώ έχει δεχτεί και χριστιανικές επιρροές.

-Τι είναι όμως οι Αράπηδες;
Είναι μια εθιμική παράσταση (δρώμενο) με έντονα την υπερβολή, το μαγικό και το λατρευτικό στοιχείο, στην οποία συμμετέχουν οι κάτοικοι της περιοχής. Είναι μία από τις μεταμφιέσεις του Δωδεκαημέρου (25/12-6/1) που γίνονται στο Νομό Δράμας και πιο συγκεκριμένα στο Μοναστηράκι, στο Βώλακα, στην Πετρούσα, στον Ξηροπόταμο, στους Πύργους και στην Καλή Βρύση.

-Η μεταμφίεση
Στο Μοναστηράκι της Δράμας, στα δρώμενα των Αράπηδων πρωταγωνιστεί μια ομάδα μεταμφιεσμένων, η λεγόμενη Τσέτα, η οποία αποτελείται από τους Αράπηδες, τις Γκιλίγκες, τους Παππούδες και τους Τσολιάδες.

Οι Αράπηδες
Το κύριο ένδημα των Αράπηδων είναι οι μαύρες φλοκωτές κάπες. Γύρω από τη μέση τους περνούν τρία μεγάλα κουδούνια, ο ήχος των οποίων διώχνει 'το κακό'. Στο κεφάλι φορούν μαύρες προσωπίδες από γιδοπροβιές. Στα χέρια, κρατούν ένα ξύλινο σπαθί και ένα σακουλάκι με στάχτη από τη φωτιά που ζέσταινε το σπίτι κατά τη διάρκεια του Δωδεκαημέρου. Με αυτό 'χτυπούν' όσους συναντούν 'για το καλό'.

Οι Γκιλίγκες (οι Νύφες)
Είναι άνδρες που φορούν παραδοσιακές γυναικείες φορεσιές. Αυτές αποτελούνται από άσπρη βράκα, μακρύ άσπρο πουκάμισο που φτάνει μέχρι το γόνατο με πολύχρωμα κεντίδια,
την αντερία, το ξεμανίκωτο πανωφόρι από μαύρη τσόχα κεντημένο στις άκρες με γαϊτάνι, την υφαντή μάλλινη ποδιά δεμένη στη μέση με χειροποίητη πόρπη και ζώνη κεντημένη με μικρές χάντρες. Στο κεφάλι φορούν μαντίλα διακοσμημένη με λουλούδια και χρυσές ή ασημένιες πούλιες στις άκρες, ενώ στο χέρι κρατούν άλλη μια μαντίλα. Ο κύριος ρόλος των Γκιλίγκων είναι να εξασφαλίσουν την ομαλή τέλεση του χορού.

Οι Παππούδες
Είναι νέοι άνδρες του χωριού που κρατούν στο χέρι γκλίτσα και φορούν παραδοσιακές, γιορτινές, αγροτικές ενδυμασίες. Αυτές αποτελούνται από μαύρη βράκα, άσπρο πουκάμισο, μαύρο υφασμάτινο ζωνάρι στη μέση, μαύρο γιλέκο, μαύρο κοντό σακάκι και μαύρη τραγιάσκα στο κεφάλι.

Οι Τσολιάδες
Είναι ντυμένοι με το αντιπροσωπευτικό
εθνικό ένδυμα, έχουν στην πλάτη ριγμένες τις τσέβρες και στο κεφάλι μαύρη μαντίλα με κρόσσια, η οποία συμβολίζει το πένθος για το υπόδουλο στους Οθωμανούς έθνος.

-Η τέλεση του δρώμενου
Στις 5 Ιανουαρίου, την παραμονή των Θεοφανίων, ομάδες παιδιών τριγυρίζουν στους δρόμους χτυπώντας τα κουδούνια που την επομένη θα φορέσουν γύρω από τη μέση τους οι Αράπηδες. Την ημέρα της μεγάλης γιορτής οι δρόμοι του χωριού θα γεμίσουν από τις φωνές των μεταμφιεσμένων.

Πρωί: ο 'αγερμός της Τσέτας'
Η ομάδα των μεταμφιεσμένων, η λεγόμενη Τσέτα, και οι οργανοπαίχτες ξεκινούν από τα χαράματα τις επισκέψεις στα σπίτια συγχωριανών με τραγούδια, ευχές και πειράγματα. Η μαύρη μεταμφίεση των Αράπηδων και τα κουδουνίσματα διώχνουν μακριά το 'κακό'. Στην ομάδα της Τσέτας υπάρχουν και δύο άτομα που δεν είναι μεταμφιεσμένα, οι Τσεταμπάσηδες. Αυτοί συγκεντρώνουν χρήματα για το ολονύχτιο γλέντι της Τσέτας, ενώ ένα μέρος των χρημάτων δίνεται στην εκκλησία. Μέχρι το μεσημέρι, η Τσέτα έχει σκορπίσει το κέφι σε όλο το χωριό προετοιμάζοντας τους συγχωριανούς για το μεγάλο χορό.

Μεσημέρι: ο χορός της Τσέτας
Γύρω στις τρεις το μεσημέρι, οι κάτοικοι του χωριού συγκεντρώνονται στην κεντρική πλατεία και περιμένουν τον ερχομό της Τσέτας και των οργανοπαιχτών.
Ο ήχος των κουδουνιών προαναγγέλλει τον ερχομό των Αράπηδων που 'εισβάλλουν' θεαματικά στην πλατεία χτυπώντας τα ξύλινα σπαθιά τους και σκορπώντας στάχτες.
Ακολουθούν οι Τσολιάδες χορεύοντας με τους ήχους της λύρας και του νταϊρέ. Οι Τσολιάδες χορεύουν, ενώ οι Αράπηδες περιφέρονται στην πλατεία εμποδίζοντας οποιονδήποτε πιθανό 'εισβολέα' στο χώρο του δρώμενου. Αλλά και κάτοικοι του χωριού δεν αργούν να μπουν στο χορό.

Ο χορός επιδιώκει και συντελεί στην ενότητα και τη σύμπνοια μεταξύ των κατοίκων του χωριού. Πρωτοστατεί ο πρόεδρος του χωριού και ακολουθούν οι γεροντότεροι,
οι νεότεροι άνδρες, έπονται οι ηλικιωμένες γυναίκες, στη συνέχεια οι νεότερες και,
τέλος, τον κύκλο κλείνουν τα παιδιά.
Κατά τη διάρκεια του χορού μια Γκιλίγκα ρίχνει στον ώμο ενός χορευτή το μαντίλι της. Εκείνος το παίρνει και γίνεται πρωτοχορευτής. Ο χορός διαρκεί πολλές ώρες και στα διαλείμματά του, δύο μεταμφιεσμένοι που παριστάνουν την αρκούδα και τον αρκουδιάρη σκορπίζουν γέλιο και χαρά με τους σατιρικούς τους μιμητισμούς.

Βράδυ: όργωμα με σπορά
Όταν ο ήλιος βασιλέψει, στο κέντρο της πλατείας δύο Αράπηδες σέρνουν ένα ξύλινο άροτρο, ενώ ένας Τσολιάς παριστάνει το ζευγολάτη και ένας παλιός γεωργός του χωριού το σπορέα. Η αναπαράσταση συμβολίζει την προσπάθεια του ανθρώπου να επενεργήσει στην καρποφορία της φύσης και να ενισχύσει την παραγωγή της.

Νύχτα: το γλέντι
Με το τέλος της αναπαράστασης έχει έλθει πια η νύχτα. Ακολουθεί ολονύχτιο γλέντι κάτω από τους ήχους των νταϊρέδων και των κεμενέδων.
Με το ξημέρωμα τα δρώμενα των Αράπηδων σταματούν, ενώ το γλέντι συνεχίζεται μέχρι τις 18 Ιανουαρίου, όταν 'τελειώνει το χτύπημα του νταϊρέ'.

Από την επομένη, οι κάτοικοι επιστρέφουν στην καθημερινότητά τους, έχοντας τόσα να αναπολούν μέχρι τα επόμενα Χριστούγεννα, όταν θα ξεκινήσουν και πάλι τις ετοιμασίες για μια καινούρια αναβίωση του εθίμου.

Πηγή πληροφοριών: www.in.gr

Δεν υπάρχουν σχόλια: